Perfekcyjna katastrofa

Perfekcjonizm jest pewnego rodzaju wzorcem zachowania, które przejawiają osoby odznaczające się dążeniem do tego, by ich działania nie posiadały wad czy pozbawione były niedociągnięć. Perfekcjonista ma wobec siebie bardzo wysokie wymagania, a w sporcie odnajduje to odzwierciedlenie w dążeniach do jak najlepszego wykonania, zarówno na treningach jak i podczas zawodów. Tego typu postawa sprzyja również krytycznej ocenie własnych zachowań, zwłaszcza wtedy, kiedy te odbiegają choć minimalnie od ustalonego w głowie kolarza ,,wzorca doskonałości'. Z tych względów perfekcjonizm coraz częściej pojawia się w kontekście rywalizacji międzyzawodniczej w sporcie kwalifikowanym. Problem zaburzeń jedzenia powszechny w niektórych dyscyplinach sportu (na przykład w skokach narciarskich) jest ściśle powiązany z perfekcjonizmem. Uważa się, że postawa perfekcjonistyczna sprzyja zwiększaniu wśród sportowców koncentracji na sobie, a w szczególności na własnym ciele. Perfekcjonista nie może pozwolić sobie na utratę kontroli nad własnym ciałem, dlatego tak często kontroluje swoją wagę. Faktycznie nie chodzi to czy zawodnik przytyje lub nie, ale o kontrolę, która z kolei umożliwia mu utrzymanie w swej głowie przekonania co do własnej niezłomności i daje duże poczucie mocy.
 

Spraw, aby wszystko co robisz było robione tak, jakby miało zrobić różnicę
                                                                                         William James

W psychologii sportu istnieje kilka koncepcji, w ramach których ujmuje się perfekcjonizm. Według jednej z nich (Flett i Hewitt, 2005) perfekcjonistyczny sportowiec jest silnie skoncentrowany na sobie i dlatego też cechuje go mniejsza orientacja na celach związanych z dużym wysiłkiem czy pokonywaniem kolejnych przeszkód na drodze do zwycięstwa. Można powiedzieć, że w tym ujęciu perfekcjonistyczny sportowiec to taki, który chce wygrywać, jednak sama poprawa wykonania nie jest dla niego kluczową kwestią. Taka postawa wydaje się być niekorzystna w dłuższej perspektywie czasowej, bowiem choć zwyciężanie jest możliwe w takim wypadku, bez doskonalenia umiejętności żaden sportowiec nie osiągnie mistrzostwa. Mówi się także o tym, że perfekcjonizm może mieć dwa wymiary, jeśli rozpatrujemy go w kontekście aktywności fizycznej. Niekorzystny aspekt perfekcjonizmu to koncentrowanie się na pomyłkach i obawy o własne wykonanie, a także rozbieżność pomiędzy samym wykonaniem a oczekiwaniami względem niego. Taki perfekcjonizm nie sprzyja zdobywaniu coraz to lepszych wyników i samodoskonaleniu w sporcie. Wymiar korzystny, nazywany także adaptacyjnym, a więc ułatwiającym dostosowanie się do okoliczności, sprzyjający dobremu wykonaniu związany jest ze stawianiem sobie przez zawodnika wysokich standardów osobistych, a także dążeniem do doskonałości. Okazuje się przy tym, że perfekcjonizm nieadaptacyjny, czyli ten związany ze zbyt krytyczną oceną siebie i swoich umiejętności prowadzi do niekorzystnych dla organizmu reakcji na stres, a przy tym pogorszenia stanu zdrowia sportowca charakteryzującego się tego typu postawą. Najczęściej jest ona kojarzona z potrzebą aprobaty, a także presją ze strony osób ważnych dla zawodnika, jak również skłonnością do ciągłego rozmyślania na temat wcześniejszych niepowodzeń. Perfekcjonizm adaptacyjny pozwala lepiej radzić sobie ze stresem - zawodnicy stawiają sobie wysokie, ale zdrowe standardy, do których dążą, a przy tym nie zapominają o dobrej zabawie, która umożliwia cieszenie się tym, co robią. Negatywny wymiar perfekcjonizmu oprócz zaburzeń jedzenia, może również sprzyjać uzależnianiu się od ćwiczeń wśród osób aktywnie uczestniczących w sporcie. Uzależnienie od treningów jest nierzadko następstwem przesadnie krytyczniej postawy wobec siebie i poziomu własnego wytrenowania. Nadmierny krytycyzm silnie związany jest z podwyższonym poziomem lęku u sportowców, a ten jak wiemy nie sprzyja osiąganiu imponujących wyników w żadnej ze sportowych dyscyplin. Zdrowy perfekcjonizm jest równoznaczny ze zdrowym funkcjonowaniem osobowości, a w szczególności takich jej wymiarów jak na przykład samoocena. Korzystny perfekcjonizm jest domeną osób o wysokim poczuciu własnej wartości oraz ufających własnym kompetencjom.

Byle nie ,,za dobrze’’
Prowadzone badania pokazały, że istotnie dążenie do perfekcji jest związane z osiąganiem przez zawodników wysokiego poziomu wykonania. Zdrowy perfekcjonizm wiąże się z korzystnym, zarówno dla dobrostanu sportowca jak i jego wykonania, układu celów. Na taki układ celów składają się: koncentracja na mistrzostwie i chęć osiągnięcia go, a przy tym dążenie do coraz lepszego wykonania zadania i uczenie się nowych umiejętności. Cele niekorzystne, a więc te związane z negatywnym wymiarem perfekcjonizmu niesłużącemu zdobywaniu wysokich wyników, to: skupienie na pokonywaniu rywali, próba wywierania dobrego wrażenia na innych, a przy tym wiązanie porażki z dezaprobatą otoczenia. Perfekcjonizm i dążenie do doskonałości mogą stać się także nierzadko przyczyną kontuzji będących konsekwencją przetrenowania. Należy pamiętać o tym szczególnie wtedy, gdy treningi są bardzo intensywne, a czasu do zawodów pozostało już niewiele. Warto wówczas zatrzymać się na moment w swoich dążeniach do doskonałości i zastanowić ile jeszcze możemy zrobić, a co należałoby odpuścić. W ten sposób być może uda się uniknąć przykrych konsekwencji swoich perfekcjonistycznych wizji i zachować dobrą formę, która zaprocentuje w ostatecznym starciu z przeciwnikiem.