Spis treści:
Kiedy i jak wykonywać badania krwi?
Częstotliwość badań oraz czas ich przeprowadzania zależy od naszego zdrowia oraz podejścia do uprawiania kolarstwa. Pełny panel badań przedstawionych niżej zalecamy wykonanie każdemu (bez względu na to czy uprawia jakikolwiek sport czy nie) raz na rok. Na większość z markerów, które przedstawiliśmy na liście można uzyskać skierowanie od lekarza rodzinnego. Duża rzesza lekarzy niechętnie jednak przepisuje podstawowe badania na życzenie pacjenta, lecz należy pamiętać, że mamy do tego prawo. W szczególności, kiedy ostatni raz badaliśmy się kilka lat temu. Badania bardziej specjalistyczne jak ferrytyna czy kortyzol trzeba będzie opłacić z własnej kieszeni lub mieć skierowanie lekarza specjalisty. W przypadku zawodników wyczynowo uprawiających sport polecamy wykonanie pełnej morfoligii krwi raz na miesiąc (po kilku dniach luźniejszych treningów), a w przypadku amatorów raz na kwartał.
W zestawieniu celowo nie podawaliśmy norm, ponieważ są one podane na każdych wynikach. Mogą one się znacznie różnić w zależności od placówki oraz metody badania. Zalecamy wykonywanie ich zawsze w tej samej sprawdzonej placówce, ponieważ umożliwi nam to ich porównanie względem poprzednich okresów. Wszystkie badania powinniśmy wykonywać rano i na czczo.
Dlaczego warto badać krew?
Badania diagnostyczne warto wykonywać systemastycznie nawet wtedy, kiedy nie odczuwamy żadnych nieprawidłowości. Odchylenia od normy w naszych wynikach powinny stanowić pierwszy sygnał ostrzegawczy, że z naszym organizmem jest coś nie tak. Reagując szybko na otrzymane wyniki będziemy mogli ustrzeć się przetrenowania, czy popularnej wśród sportowców wytrzymałościowych anemii. Często wystarczy zmiana naszej diety lub kilka dni wolnego, aby wszystko wróciło do normy. Należy jednak pamiętać, że każdy człowiek ma inny organizm, co przekłada się na dość szerokie normy większości przedstawionych zmiennych. Wykonując badania regularnie będziemy mogli monitorować naszą formę i zmęczęnie, co pozwoli lepiej dopracować plan treningowy oraz przygotować wymarzony szczyt formy na najważniejszy wyścig w sezonie.
Najważniejsze pojęcia związane z badaniami
Morfologia
- Erytrocyty (RBC) - to ilość czerwonych krwinek. Jest to podstawowe badanie układu czerwonokrwinkowego. Zmniejszona ilość erytrocytów jak i kolejnych dwóch markerów może mieć miejsce w przypadku osłabienia organizmu (zbyt duże obciążenia treningowe, które blokują proces prawidłowej erytropoezy), niedoboru żelaza, witaminy b12, kwasu foliowego lub rzadziej przewodnienia. Przekroczenie normy występuje rzadko i u sportowców wytrzymałościowych jest często efektem stosowania dopingu lub długotrwałego przebywania na wysokości. Erytrocyty żyją około 120 dni.
- Hemoglobina (HGB) - to białko zawarte w erytrocytach, którym głównym zadaniem jest przenoszenie tlenu. W przypadku mężczyzn norma wynosi najczęściej od 14 - 18 g / dl.
- Hematokryt (HCT) - to procentowy wskaźnik, który mówi nam o tym, ile objętości całej krwi stanowią krwinki czerwone. Jeżeli HCT wynosi 50 % to oznacza, że na jeden litr krwi przypada 500 ml krwinek czerwonych. Jest to wartość wysoka i swego czasu UCI wprowadziła limit 50 %. Według tego zarządzenia zawodnicy posiadający wartości powyżej tego limitu byli podejrzani o stosowanie dopingu i nie mogli startować w wyścigu. Duży wpływ na nasz hematokryt ma nawodnienie naszego organizmu oraz jest to uwarunkowany genetycznie. Z czasem jednak limit zniesiono, ponieważ pojawiły się bardziej miarodajne badania.
- Średnia objętość krwinki czerwonej (MCV) - wartości poniżej normy świadczą często o niedokrwistości z powodu niedoboru żelaza. Sytuacja odwrotna będzie miała miejsce w przypadku niedokrwistości spowowanej brakiem kwasu foliowego lub witaminy B12.
- Średnia masa hemoglobiny w krwince (MCH) - wartości poniżej normy występują w przypadku niedoboru żelaza lub przewodnienia. Powyżej w związku z niedoborem witaminy B12 lub kwasu foliowego.
- Średnie stężenie hemoglobiny w krwince (MCHC) - poniżej normy sytuacja podobna do dwóch poprzednich wskaźników. Nadmiar obserwujemy w stanie hipertonicznego odwodnienia.
- Płytki krwi (trombocyty, PLT) - Powyżej normy: stany zapalne, po mocnym wysiłku fizycznym, niedobór żelaza. Poniżej normy: niedobór witaminy B12, kwasu foliowego, infekcje, choroby lub po stosowaniu niektórych leków. Niedobór płytek krwi z pewnością utrudni gojenie się kolarskich "szlifów".
- Białe ciałka krwi / leukocytów (WBC) - odpowiadają za naszą odporność. Spełniają, więc bardzo ważną funkcję, o której żaden amator ciężkich treningów nie może zapomnieć. Ich spadek może nastąpić po przebytej infekcji lub podczas osłabienia organizmu. Wyniki powyżej normy obserwuje się głównie w przypadku różnych chorób lub stanów zapalnych. Warto mieć na uwadze, że w przypadku dochodzenia do szczytowej formy, białe ciałka krwi mogą ulec obniżeniu, co spowoduje spadek naszej odporności. Warto wtedy zadbać o nasz organizm i chronić się przed ewentualnymi czynnikami, które mogą powodwać choroby.
- Rozmaz - to badanie wykonuje się zazwyczaj dodatkowo, kiedy podstawowa morfologia nie wyjdzie prawidłowo. Rozmaz informuje nas o obrazie wszystkich leukocytów. Pomoże to zdiagnozować lekarzowi przyczynę naszej choroby. Często wykrycie nieprawidłowości na tym etapie pomoże wykryć nieznane zakażenie wirusowe bądź bakteryjne, a także alergie.
- Retikulocyty - to niedojrzała postać czerwonej krwinki krwi. Cały proces erytropoezy (powstawania nowych czerwonych krwinek trwa do 7 dni). Szczególnie będzie to pomocne badanie dla osób, które przebywają na wysokości lub korzystają z namiotów tlenowych. Retikulocyty podobnie jak rozmaz nie wchodzi w skład standardowego badania morfologicznego.
Markery zmęczenia
- Odczyn Biernackiego (OB) - to tempo opadania czerwonych krwinek. Podwyższone wartości mogą świadczyć o różnorakich stanach zapalnych lub infekcji. Niskie wartości obserwujemy w przypadku chorób alergicznych.
- Kinaza kreatynowa (CK) - najważniejsze badanie służące do diagnozowania zmęczenia lub przetrenowania w kontekście sportowym. Jest to enzym, który zwiększa swoją aktywność w przypadku uszkodzeń mięśni i tkanek. Bardzo wysokie wartości notuje się w krótkim czasie po zawale mięśnia sercowego. Poziomy kinazy kreatynowej są cechą bardzo osobniczą i należy je rozpatrywać głównie w odniesieniu do poprzednich badań.
- Białko ostrej fazy (badanie CRP) - jest drugim najbardziej popularnym obok OB markerem stanu zapalnego. To białko bierze udział w bezpośredniej odpowiedzi immunologicznej organizmu. Rośnie zdecydowanie szybciej w przypadku rozwijającej się infekcji niż OB, szybciej także się stabilizuje, kiedy organizm wraca do normy.
- Kortyzol - zwany hormonem stresu. Produkowany jest przez nadnercza Wykazuje bardzo wysokie wahania w ciągu doby, dlatego należy go badać o stałej godzinie (najlepiej rano kiedy osiąga najwyższe wartości). Podwyższone wartości często towarzyszą przemęczeniu oraz przetrenowania lub są efektem dużego stresu psychicznego bądź fizycznego. Kortyzol reguluje także nasz metabolizm i spełnia wiele bardzo ważnych funkcji w naszym organiźmie. Cżęsto niechciana tkanka tłuszczowa gromadzi się z powodu wysokich poziomów tego hormonu. Nie jest, więc on sprzymierzeńcem w walce o wycieniowaną sylwetkę. Nieprawidłowych wyników nie należy lekceważyć i trzeba znaleźć jej przyczynę.
Dodatkowe
- Żelazo - niski poziom żelaza z pewnością utrudni prawidłowy proces erytropoezy i uniemożliwi uzyskanie porządanych wartości czerwonych krwinek.
- Ferrytyna - to białko, którego zadaniem jest gromadzenie żelaza. Jest ono lepszym miernikiem zasobów żelaza w naszym organiźmie. Niskie wartości samego żelaza przy odpowiednim poziomie ferrytyny wcale nie muszą oznaczać niedoboru tego pierwiastka.
- Glukoza - warto wykonać te badanie raz na jakiś czas, aby sprawdzić jak wygląda nasz poziom cukru we krwi. Pozwoli to osobom obciążąnym genetycznie szybko zdiagnozować ewentualne nieprawidłowości i rozpocząć leczenie lub zmodyfikować swoją dietę.
- Profil lipidowy (cholesterol całkowity, LDL, HDL i trójglicerydy) - dzięki wykonaniu badania pełnego lipidogramu raz na rok lub dwa lata możemy ustrzeć się przed niechcianą miażdzycą lub zawałem. Osoby starsze powinny wykonywać takie badanie częściej. Samo stężenie cholesterolu całkowitego nie powie nam zbyt wiele, dlatego należy wykonać oznaczenie także pozostałych markerów. Nasz cholesterol może być podwyższone, ale pozostałe wartości będą prawidłowe. Nie musimy się wtedy tym martwić.
- Próby wątrobowe (ASPAT, ALAT, bilirubina) - od czasu do czasu warto także sprawdzić kondycję wątroby - jednego z najważniejszych narządów naszego organizmu. Częstym przypadkiem jest podwyższony poziom bilirubiny, który niekoniecznie musi oznaczać problemy z wątrobą (może być to tzw. zespół Gilberta). Ten narząd posiada duże zdolności regenracyjne, ale pomimo tego należy na bieżąco monitorować jego kondycje.
- Elektrolity (sód, potas, magnez i wapń) - na koniec zostawiamy stężenie elektrolitów w organiźmie. Jeżeli cierpimy na częste skurcze mięśni, które uniemożliwiają na walkę podczas wyścigu powinniśmy wykonać badanie stężenia elektrolitów we krwi (potasu i magnezu). Nieprawidłowe wartości mogą być przyczyną zaburzeń rytmu serca czy ciśnienia tętnicznego.
