Życie niekontrolowane jest bezwartościowe
Mówi się o dwóch rodzajach poczucia umiejscowienia kontroli: poczucie kontroli zewnętrzne (tzw. osoby zewnątrzsterowne) i wewnętrzne (wewnątrzsterowne). Jeśli uważamy, że wynik naszej działalności jest skutkiem szczęścia, przypadku, losu, interwencji innych osób, które mają nad nami władzę, i jest on raczej mało przewidywalny, bo zależy od czynników zewnętrznych, na które nie mamy wpływu, wówczas mówimy o zewnętrznym umiejscowieniu kontroli (external locus of control). Jeśli zaś kolarz upatruje skutków swoich zachowań w arsenale cech czy umiejętności, które posiada oraz czuje się kreatorem własnych sukcesów, wtedy powiemy, że kontrola, którą sprawuje nad swoimi działaniami pochodzi z jego wnętrza, a tym samym uzależniona jest od jego zasobów oraz świadomości tych zasobów. Dla osoby wewnątrzsterownej (internal locus of control) istnieje związek przyczynowo-skutkowy pomiędzy działaniem i jego rezultatem, a sukces czy niepowodzenie w zawodach są zależne od jej aktywności. Taki sportowiec jest ,,kowalem własnego losu’’, czy też podmiotem własnych działań, ma poczucie sprawczości w życiu. Zawodnik zewnątrzsterowny myśli dokładnie odwrotnie: moja wygrana czy porażka jest czymś, na co nie mam wpływu, a moje działania, starania, ciężka praca na nic się tu zdadzą, gdyż i tak jakiś czynnik zewnętrzny zadecyduje o wyniku końcowym. Czuje się bezsilny i żyje niczym marionetka, której los zależy od tego, kto pociąga za sznurki. Jest jak listek na wietrze miotany przez wiatr we wszystkie strony, niekiedy wbrew własnej woli, godząc się na swój los, którego uniknąć przecież nie sposób. Ważne jest to, że zewnętrzne umiejscowienie kontroli wynika z braku zaufania wobec samego siebie i własnych umiejętności, dlatego dochodzi tu do przerzucenia odpowiedzialności na zewnątrz, by nie brać jej na siebie, ponieważ mogłaby okazać się zbyt dużym ciężarem psychicznym.
Rządząc myślami, rządzisz umysłem. Rządząc umysłem, rządzisz życiem. A kiedy osiągniesz poziom całkowitej kontroli nad własnym życiem, staniesz się mistrzem swego przeznaczenia.
Sharma
Z przeprowadzonych badań wynika, że osoby o wewnętrznym poczuciu kontroli wykazują większą aktywność, jeśli chodzi o poszukiwanie informacji, a także lepiej odnajdują się w sytuacjach nowych i nietypowych, aniżeli wspomniany typ przeciwstawny. Zawodnik wewnątrzsterowny będzie poszukiwał informacji w celu podjęcia trafnej decyzji, będzie też lepiej działał w sytuacji stresu czy narastającej frustracji, podejmując przy tym kroki zmierzające do pokonania przeszkody pojawiającej się na jego drodze. Kluczowym wydaje się być fakt, że sportowcy z kontrolą wewnętrzną bardziej biorą pod uwagę informację zwrotną o wynikach swoich działań. Ma to ogromne znaczenie zwłaszcza w sytuacji niepowodzenia, kiedy należy zastanowić się nad popełnionymi błędami i nierzadko zapoznać ze zdaniem osób trzecich, by móc obiektywnie spojrzeć na swój występ w zawodach, a tym samym dać sobie szansę na poprawienie tego, co mogło zadecydować o przegranej. Poszukiwanie alternatywnych rozwiązań i pewnego rodzaju elastyczność myślowa pozwala takim osobom na optymalne przygotowanie psychofizyczne. Nie koncentrujemy się wówczas na lęku, który wynika z bezsilnej postawy wobec okoliczności, a na działaniach, które zwiększają nasze realne szanse na powodzenie. Badania wykazały, że osoby mające poczucie sprawczości charakteryzuje wysoki poziom motywacji osiągnięć, zasadniczej cechy sprzyjającej sukcesom w rywalizacji sportowej oraz umiejętność odraczania gratyfikacji. Często są to zawodnicy niezależni w działaniu i skupieni na przyszłości, z dobrym samopoczuciem i samoakceptacją na wysokim poziomie, dużą samooceną i samodzielnością. Łatwiej przychodzi im także zapominanie o niepowodzeniach i krytyce, a przy tym chętniej pomagają innym i są zwykle lubiani w swojej grupie rówieśniczej. Można krótko określić ich jako ogólnie lepiej przystosowanych, aniżeli osoby z kontrolą podmiotową. Te ostatnie z kolei cechuje większa lękliwość, podatność na depresje, niska samoocena i częstsze uleganie presji otoczenia, jak również mniejsza aktywność w przezwyciężaniu trudności. Towarzyszy im często tzw. ,,złudzenie gracza’’, czyli przekonanie, że tym razem na pewno uda się wygrać, choć brak ku temu rzeczywistych przesłanek. Uważa się także, że tego typu sportowcy boją się odpowiedzialności, przez co często jej unikają, a do tego znacznie częściej obserwuje się u nich chęć stosowania przemocy wobec innych. Gorzej radzą sobie oni także w sytuacjach stresowych, a szczególnie trudno jest im przełknąć słowa krytyki ze strony innych osób.
To, jaki typ poczucia umiejscowienia kontroli reprezentuje zawodnik, wynika z jego indywidualnych, i tym samym subiektywnych, doświadczeń. Główne źródło określonego typu należy upatrywać w środowisku rodzinnym, a przede wszystkim w postawach rodzicielskich i treningu samodzielności. Ciepłe, ochraniające, nagradzające i akceptujące zachowania rodziców to zwykle dobry grunt dla zakorzenienia się wewnętrznego umiejscowienia kontroli. Negatywne postawy rodziców, tj. przesadna dominacja, odrzucenie i surowa krytyka wobec dziecka powodują pojawienie się drugiego, mniej przystosowawczego typu sterowności.
Sportowiec kontrolowany
Pomiędzy aktywnością sportową a poczuciem umiejscowienia kontroli zachodzą wzajemne oddziaływania, gdyż z jednej strony to umiejscowienie kontroli decyduje o tym jak aktywni jesteśmy, czy mamy poczucie wpływu na rezultat własnych działań, czy też nie, ale z drugiej strony samo uprawianie sportu wpływa na kształtowanie się naszej osobowości, w tym na formowanie się naszego poczucia kontroli. Zwiększa się poziom samozaufania co do własnych umiejętności ruchowych, jak również poczucie optymizmu w sytuacjach społecznych. Samo uprawianie sportu sprzyja wykształcaniu się kontroli wewnętrznej. Ciekawe jest także to, że zawodników sportów indywidualnych, w tym kolarzy, cechuje bardziej wewnętrzna lokalizacja kontroli, zaś w przypadku sportów zespołowych przeważa typ drugi poczucia sprawczości. Zależność ta wynika zapewne z odmiennych wymagań charakterystycznych dla tych dyscyplin. Z badań prowadzonych na żeglarzach wynika, że lokalizacja kontroli jest istotnym czynnikiem wpływającym na poziom osiągnięć sportowych (zawodnicy osiągający lepsze wyniki przejawiali cechy wewnątrzsterowne). Okazuje się także, iż lokalizację poczucia kontroli determinuje płeć, przy czym kobiety-sportowcy znacznie częściej niż mężczyźni przejawiają zewnętrzne umiejscowienie kontroli. Ma to znaczący wpływ na przypisywanie przyczyn niepowodzeń i sukcesów, które w przypadku kobiet wydaje się być mniej przystosowawcze, aniżeli u zawodników płci przeciwnej. Kobiety w tłumaczeniu rezultatów swoich działań często odnoszą się do czynników społecznych i roli wychowania w ich życiu, przez co wydają się być mniej odporne na niepowodzenia, przewidują kolejne porażki, nie wierząc we własne możliwości, pogrążając się tym samym jeszcze bardziej we własnej bezradności.
Aby stać się lepszym nie musisz czekać na lepszy świat
Bosmans
Wewnętrznemu umiejscowieniu kontroli, będącemu nierzadko zarówno przyczyną podjęcia oraz kontynuacji aktywności sportowej, jak i jej rezultatem, sprzyja realistyczne stawianie celów, odpowiednie planowanie i realizacja pracy treningowej, trafna ocena tej pracy oraz uzyskiwanie informacji zwrotnej nt. rezultatów własnych działań. Istotne jest także stworzenie optymalnych warunków do ćwiczeń, które w połączeniu z pozostałymi elementami przygotowania mogą wznieść w umyśle zawodnika fortecę zbudowaną z poczucia sprawstwa i wiary w realizację powziętych celów w przyszłości.
