Czy bez talentu nie da się osiągnąć mistrzostwa? Uważa się, że tak samo jak talent ważna jest ciężka praca, jaką kolarz musi włożyć w swoje przygotowania, zwłaszcza ta, odbywająca się pod okiem mądrego trenera. Nie zastąpi ona jednak zbioru tych cech, które stanowią potencjał do rozwoju w zawodniku. Potencjał ten może być bowiem zapowiedzią sukcesu. Na jego podstawie, przy stworzeniu odpowiednich warunków rozwoju i treningu sportowego, możliwe jest z większym niż przypadkowe prawdopodobieństwem przewidywanie osiągnięcia przez danego ,,utalentowanego’’ sportowca dobrego, a nawet najlepszego wyniku.
Talent to nie tylko duży potencjał sił fizycznych i zdolność do ich wykorzystywania, a więc sprawność fizyczna, ale także, a może przede wszystkim, charakter – ambicja i wytrwałość w dążeniu do celu, ogromna motywacja wewnętrzna, która przejawia się w zdolności pokonywania trudności, a także motywacja osiągnięć, odpowiedni poziom pobudzenia, samo zaufanie, nieuleganie stresom i przejawom lęku, optymizm, pracowitość, umiłowanie swojej dyscypliny sportu oraz upór w działaniu zarówno na treningach, jak i podczas zawodów. Nie rzadko wspomina się także o cennej umiejętności korzystania ze wsparcia, a więc pomocy trenera, psychologa, fizjologa czy najbliższych osób. Cecha ta wydaje się mieć duże znaczenie, kiedy na drodze sportowca pojawiają się przeszkody, boryka się on z kontuzją, bądź ma poczucie zblokowania własnego potencjału i nie wierzy, że może jeszcze wygrywać. Niejednokrotnie spotykamy się z młodymi osobami, które rozpoczynają swoją sportową karierę bez widocznych predyspozycji w danej dyscyplinie. Decyzja ta często pochodzi z zewnątrz, bo na przykład tak chcieli rodzice, bądź może zostać podjęta w oparciu o dość mgliste wyobrażenia na temat tzw. beztroskiego życia sportowca i płynących z tego faktu korzyści, bez uwzględnienia rozczarowań, przeszkód i wielu wyrzeczeń, jakie na tej drodze nierzadko się pojawiają. Osoby te zwykle, prędzej czy później, doświadczają zderzenia z brutalną, acz prawdziwą rzeczywistością, która uzmysławia im, że marzenia o cudowniej karierze i wielkich wynikach będą trudne, jeśli nie niemożliwe do zrealizowania. Ale nie zapominajmy, że na sukces składa się wiele elementów. Każde z osobna – talent i praca – raczej nie pozwolą na zdobywanie medali i sięganie po najwyższe trofea, za to połączone, przy zapewnieniu optymalnych warunków zewnętrznych, są niemalże gwarantem zdobycia mistrzostwa w swojej dyscyplinie.
Co ważniejsze dla sukcesu: talent czy pracowitość? A co ważniejsze w rowerze: przednie czy tylne koło? / George Bernard Shaw
Z psychologicznego punku widzenia talent jest pewnego rodzaju potencjałem adaptacyjnym w danej dziedzinie sportu. Są to takie zdolności, które umożliwiają kolarzowi dobre odnalezienie się w swojej dyscyplinie, a także predyspozycje adekwatne do wymogów tej dyscypliny, a więc szybkie przetwarzanie informacji czy trafne podejmowanie decyzji. Talent to także szybkość uczenia się nowych nawyków ruchowych, jak również rozwiązań taktycznych, a do tego umiejętność zastosowania ich w sytuacji rywalizacji sportowej. Uzdolniony zawodnik to taki, które potrafi też posłużyć się nowymi rozwiązaniami, kiedy te są niezbędne, czy też okazują się bardziej efektywne dla jego wykonania.
Wzór na ,, talent sportowy’’
Należy zdawać sobie sprawę z tego, że w różnych dziedzinach sportu różne – nieraz bardzo odmienne – czynniki, cechy czy zdolności warunkują osiąganie wielkich wyników. Kolarstwo, podobnie jak lekkoatletyka, podnoszenie ciężarów czy pływanie, jest dyscypliną jednonawykową, co oznacza, że istotne są tu: wysoki poziom swoistych zdolności wysiłkowych i wydolnościowych, ale także wykorzystanie techniki (jednego nawyku, jednego ruchu) do osiągnięcia jak najlepszego wyniku w myśl: szybciej, wyżej, mocniej. Dobrze jest zdawać sobie sprawę z tego, że nawet w tych samych dyscyplinach sportu, trudno o stworzenie tzw. modelu mistrza, gdyż sukcesy osiągają zawodnicy o różnych wymiarach osobowości, leworęczni i praworęczni, różnego wzrostu i budowy, stosujące odmienne techniki i style walki. Wygrywają nie dlatego, że opanowali do perfekcji ,,wzorzec mistrza’’ , ale dlatego, że swoje silne strony, zalety, potencjalne możliwości rozpoznali do maksimum.
Talent rozpoznany, czyli 3 razy TAK
Uważa się, że rozpoznawanie i selekcja zawodników uzdolnionych do sportu wyczynowego jest ważnym elementem procesu szkolenia. Obecnie w świecie sportu istnieje kilka metod identyfikowania talentów, każda z nich posiada zarówno swoich zwolenników, jak i zagorzałych przeciwników. Im wcześniej przekonamy się, że w wyposażeniu psychofizycznym młodego zawodnika pretendującego do uprawiania danej dyscypliny, znajdują się predyspozycje uznane za niezbędne, tym lepiej. Racjonalna selekcja, nazywana też naukową, dzięki stale poszerzającej się wiedzy o uwarunkowaniach fizycznych (dyspozycjach motorycznych, wysiłkowych, czy wydolnościowych) i psychicznych wysokich osiągnięć sportowych, oraz doskonaleniu metod diagnozowania tych dyspozycji i ich rozwoju, wypiera selekcje naturalną (tu rozpoznanie jednostek uzdolnionych odbywa się spośród wszystkich zawodników, którzy trafili do sportu. To trener przez dłuższy czas obserwuje młodych sportowców i dokonuje wyboru, trudno jednak nie oprzeć się wrażeniu, że w wyniku tego typu selekcji wybór obarczony jest subiektywizmem samego trenera i nie pozbawiony błędów). Psychologowie sportu nierzadko odżegnują się od samego sformułowania selekcja, gdyż może ono kojarzyć się negatywnie i sugerować pozbawianie kogoś szans na osiągnięcia w danej dziedzinie sportu. Ważne, by nie zapominać, że talent może ujawniać się w różnych okresach rozwoju zawodnika. Warto też pamiętać, że dany stan psychofizyczny sportowca jest czymś bardzo dynamicznym, zmienia się i w przyszłości może ulec poprawie lub pogorszeniu, wiele zależy od samego sportowca i warunków stworzonych do rozwoju jego samego jako jednostki, ale także rozwoju jego treningu. Dobrze zadać sobie pytanie, na ile dany czynnik jest niezbędny do osiągnięcia sukcesu, a na ile jego brak można zrekompensować inną umiejętnością o podobnym znaczeniu. Nie wolno też zapominać o tym, że wiele cech psychologicznych, takich jak: motywacja, koncentracja uwagi czy odporność psychiczna podlega kształtowaniu i w dużej mierzy zależy od pracy, jaką zawodnik wykonuje nad sobą.
Talent to tylko wielka cierpliwość / Anatol France
Dla osiągnięć sportowych szczególne znaczenie wydaje się mieć inteligencja emocjonalna, przejawiająca się w: umiejętności rozpoznawania i kierowania własnymi emocjami, w rozpoznawaniu emocji innych, np. rywala, jego niepokoju, zdenerwowania w sytuacji rywalizacji itp. , a także w zdolności motywowania się – co przejawia się we wspomnianej już wcześniej konsekwencji w dążeniu do celu, a także umiejętności odraczania gratyfikacji (teraz wkładam ogromny wysiłek w swoje przygotowania, wiem jednak, że nie zostanę nagrodzony zaraz po treningu, ale np. za rok, kiedy wygram bardzo ważne zawody – mam świadomość czasu, który musi upłynąć, by uzyskać to, czego chcę). Można badać także tzw. próbki zachowań, które mierzą uczenie motoryczne, albo dokonywać testów temperamentu, które z kolei dostarczają wielu ważnych informacji nt. wrodzonych predyspozycji danego zawodnika. W przypadku dzieci, dużą wiedzę psychologowie oraz trenerzy czerpać mogą z obserwacji i rozmów z rodzicami. Rodzice wspierając dziecko mogą od początku w sposób świadomy, aktywny i adekwatny towarzyszyć swojemu maluchowi, kiedy ten rozpoczyna swoją przygodę ze sportem zawodowym. Po raz kolejny należy jednak podkreślić, że we wspomnianej identyfikacji nie chodzi o wyłonienie osób odpowiadających ,,profilowi mistrza’’, a jedynie, bądź aż, rozpoznanie właściwości ważnych z punktu widzenia procesu treningowego.
Pamiętajmy także, że talent nie musi być widoczny od razu. Nierzadko należy stworzyć odpowiednie warunki, by ten się ujawnił. Najbliższe środowisko, może z jednej strony sprzyjać ujawnieniu się talentu, bądź blokować jego rozpoznanie i tym samym rozwój z drugiej strony. Nie trudno domyślić się, że osoba urodzona w rodzinie z tradycjami sportowymi, będzie aktywnie wspierana w rozwijaniu swojego talentu w przeciwieństwie do osoby, która urodziła się w rodzinie nie posiadającej takich tradycji. To właśnie wsparcie osób z zewnątrz i możliwość uczestniczenia w programach mających na celu identyfikację i wspieranie talentów jest kluczową szansą rozwoju zwłaszcza dla tych, którzy z jakichś powodów ten start mogą mieć utrudniony.
Fot.: Sirotti
